Hoe kom ik aan grond – zelfs zonder dikke portemonnee?

Gastblog door Jac Hielema – Economy Transformers

Twee vrienden, Jaap en Niels, willen een regeneratieve boerderij beginnen in Nederland. Ze willen gezonde voeding produceren op een mens- en Aarde-waardige manier. Regeneratief. Hun primaire activiteit is dus het genereren van agrarische producten op een manier waardoor hun kinderen en hun kindskinderen, als ze dat willen, ook nog groente, graan en zuivel kunnen produceren.

Onze grootste uitdaging is niet het starten van de boerderij zelf, maar het vinden van grond. Met de huidige grondprijzen is het voor ons onmogelijk landbouwgrond te kopen.

Jaap Fris en Niels Moshagen

Grond wordt steeds duurder

Grond wordt steeds duurder, lijkt het wel. Alleen al om voor zichzelf het recht te verwerven om een stuk grond regeneratief te bewerken, moeten Jaap en Niels zo’n 80 á 90 duizend euro per hectare op tafel leggen. Omdat ze in totaal 20 hectare willen hebben, komt dat neer op 1,6 á 1,8 miljoen euro. Wie heeft dat zomaar in zijn zak zitten? Daarnaast moeten ze nog ook investeren in gebouwen en machines.

Een stuk grond pachten lijkt ook niet meteen de oplossing, want de pachtprijzen lopen ook maar op en op. Bovendien willen Jaap en Niels geen landbouw bedrijven om geld te verdien om de rente en aflossing van hun kredieten te betalen. Of om de pachtprijzen op te brengen. Nee, ze willen grond bewerken om gezond voedsel te produceren op een gezonde manier voor de gemeenschap. Dus zo dat ook nog eens de gronden die ze bewerken er beter van worden. Maar in ons huidige systeem van uitwisselen en toewijzen van grond, in ons huidige geldsysteem, worden boeren welhaast gedwongen om het maximale uit onze gronden en vee te halen om zoveel mogelijk geld te verdienen. Kan dat niet anders?

Kan wat niet anders?

Maar eerst de vraag: waarom is het onvermijdelijk dat grond steeds duurder wordt? En van wie is het probleem van de voortdurend stijgende grondprijzen eigenlijk? Alleen van de boeren die steeds hogere kredieten moeten opnemen of steeds hogere pachtprijzen moeten betalen? Of ook van de consumenten die steeds hogere prijzen voor agrarische producten moeten betalen?

De reden waarom grond steeds duurder wordt, is omdat we handelen in grond. We kopen en verkopen grond alsof het een product is en daarvoor is geld nodig. We creëren steeds meer geld om, behalve in goederen en diensten, ook te handelen in grond. Er komt dus steeds meer geld in de wereld, maar de hoeveelheid grond in de wereld blijft gelijk, dus de grond wordt steeds duurder. We hebben tenslotte maar één Aarde.

Werden de agrarische producten overigens maar navenant duurder. Vanwege steeds grotere landbouwsubsidies en de industrialisering van de landbouw blijven de prijzen relatief laag. Via een omweg echter, betaalt de burger toch nog de steeds duurder wordende landbouwproducten, gewoon via de belasting.

Het steeds duurder worden van grond is een algemeen maatschappelijk probleem, het is een stijgend probleem voor alle burgers, of ze nu produceren of ‘alleen maar’ consumeren. Omdat de grondprijzen voortdurend stijgen wordt de uitwisseling en toewijzing van landbouwgrond steeds moeilijker, alle mensen zijn voor de primaire productie afhankelijk van landbouwgrond en dus zijn de stijgende grondprijzen een algemeen maatschappelijk probleem. Ooit, nog niet eens zo heel lang geleden, hebben we namelijk van het recht om een stuk grond te bezitten, economie gemaakt. Wat eigenlijk een rechtsvraagstuk is, hoe organiseren we de uitwisseling en toewijzing van grond, hebben we tot een economisch (lees: handels-) vraagstuk gemaakt.

Terug naar Jaap en Niels, hoe komen zij aan een stuk grond voor regeneratieve landbouw?

“We willen de grond ook helemaal niet in privé-eigendom. Daarom verkennen we momenteel alternatieven om toch te kunnen starten. Bijvoorbeeld het concept Drievoudig Eigenaarschap in de cursus Eigentijds Eigendom van Grond.”

Nieuwe vormen van eigendom van grond

De oplossing van dit maatschappelijke probleem is: het uit de handel nemen, ja, zelfs het uit het geldsysteem halen van grond. Maar als de uitwisseling en toewijzing van grond niet meer plaatsvindt op de markt, dan moet dat op een andere manier georganiseerd worden. En er moeten nieuwe vormen van eigendom ontwikkeld worden. Kun je iets ook bezitten, echt werkelijk bezitten, als je het niet hebt gekocht, maar toegewezen hebt gekregen door de gemeenschap? Zeker dat kan. Jaap en Niels krijgen dan als het ware het recht om een stuk grond te bewerken van de gemeenschap waar zij deel van uitmaken. De gemeenschap van mensen voelen zich dan eigenaar van de grond én Jaap en Niels voelen zich eigenaar van de grond. En zolang de laatsten op een gezonde manier gezond voedsel produceren voor de eersten, is iedereen blij. En omdat Jaap en Niels geen rente en aflossing betalen voor de grond, zijn de prijzen voor de producten lager, hebben ze ook geen landbouwsubsidie nodig.

Tussen gemeenschap en individuele boeren in stichten we ook nog een trust waarin we de grond in juridisch beheer geven.

Zie hier het concept van Drievoudig Eigenaarschap: de gemeenschap bezit de grond als common, de trust bezit de grond ter beheer en Jaap en Niels bezitten de grond om erop te werken.

Hoe komen we van de huidige situatie in de nieuwe situatie?

Zolang de handel in grond en de politiek en het geldsysteem die dit mogelijk maken niet op nationaal of internationaal niveau wordt afgeschaft, zullen we als burgers de verdere ontwikkeling van onze samenleving in eigen handen moeten nemen. Er vinden dan ook al decennialang wereldwijd allerlei initiatieven plaats op dit vlak in de vorm van Community Supported Agriculture (CSA) en Community Land Trusts (CLT). De eerste vormen van CSA ontstonden al in de jaren twintig van de vorige eeuw. Gemeenschappen van mensen kopen een stuk grond, brengen die onder in een bepaalde rechtsvorm ter beheer en stellen die ter beschikking aan boeren die voor hen op een gezonde wijze gezond voedsel produceren.

Ben jij een Economy Transformer?

Economy Transformers wil de impuls om grond uit de handel en het geldsysteem te halen en het creëren van nieuwe vormen van eigendom, verder voeren. En als Economy Transformers werken we aan gemeenschapsvormen waarin de uitwisseling en toewijzing van grond op een rechtvaardige manier wordt georganiseerd, een manier die recht doet aan mens en Aarde.

Wil je kennismaken met de manier waarop Economy Transformers werkt aan Community Supported Agriculture respectievelijk Community Land Trusts? Of wil je ontdekken dat jij eigenlijk altijd al een Economy Transformer was?

Doe dan mee met de cursus ‘Eigentijds Eigendom van Grond’, zodat je jouw idealen in de praktijk kunt vormgeven.

Ervaring

Wij verlangden sterk naar handvatten in de praktijk en soms bleef de cursus nog wat abstract. Achteraf gezien zijn wij heel blij dat we ons dankzij alle oefeningen eerst de idee van drievoudig eigenaarschap hebben kunnen eigen maken en hebben mogen doorleven en doorvoelen waardoor ook ons verlangen daarnaar en ons vertrouwen erin nog sterker geworden is.

We hebben dat ook gemerkt tijdens de gesprekken in de praktijk. We merken dat we sterker in onze schoenen staan en dat we vanuit onze vurige wens om te komen tot die eerlijke en regeneratieve samenleving de dialoog over eigenaarschap beter kunnen voeren.

Gelukkig bieden jullie na de cursus een praktijkwerkgroep aan waar we ook allemaal aan meedoen zodat we met elkaar mee blijven reizen, uitdagingen gesteund door de anderen aan kunnen gaan en samen successen kunnen vieren.

Jaap Fris en Niels Moshagen

Gastblog door Jac Hielema – Economy Transformers